eJustice και δημόσιες συμβάσεις - Τι πάει λάθος τελικά;
Μέσα από την διαφαινόμενη αποτυχία στην υλοποίηση του έργου ψηφιοποίησης της δικαστικής υπηρεσίας (eJustice) δεν μπορεί παρά να πλημμυρίζει απογοήτευση τον κάθε υγιώς σκεπτόμενο πολίτη. Έχουμε συνηθίσει φυσικά τα τελευταία χρόνια στα χαμηλής ποιότητας έργα πληροφορικής, τα οποία συνήθως έχουν κακή επιφάνεια χρήστη (user interface) και σχεδόν πάντα κάκιστη εμπειρία χρήσης (user experience). Εδώ όμως συμβαίνει κάτι πολύ χειρότερο. Το έργο έχει σκαλώσει και μέχρι την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές φαίνεται ότι η σύμβαση οδεύει προς διακοπή με την Ανάδοχο εταιρεία. Όπως και το πολυσυζητημένο ERP της κυβέρνησης αλλά και πολλά άλλα που δεν θα γίνουν ποτέ ευρέως γνωστά.
Θα επιχειρήσω μέσα από ανάδειξη των προβλημάτων αλλά και πρόταση λύσεων να απλοποιήσω όσο γίνεται το πρόβλημα, το οποίο φυσικά είναι πολυσύνθετο και δύσκολο, εξού και δεν έχει ασχοληθεί διαχρονικά μέχρι σήμερα η πολιτική ηγεσία για να το λύσει.
Μια ακόμα πλευρά του προβλήματος είναι τα εργαλεία που επιλέγονται για να υλοποιηθούν διάφορα τέτοια μεγάλα συστήματα. Συνήθως αυτά είναι λύσεις επιπέδου Enterprise οι οποίες από την φύση τους είναι φτιαγμένες για να επιλύουν προβλήματα μεγάλων οργανισμών. Αυτές οι λύσεις δεν εστιάζουν ποτέ στην εμπειρία του χρήστη και στην φιλικότητα του UI. Εστιάζουν σχεδόν πάντα στο να κάνουν την δουλειά με οποιοδήποτε κόστος. Αυτό όμως απαιτεί χρόνια εκπαίδευσης και εξοικίωσης με ένα σύστημα από την πλευρά των χρηστών. Φανταστείτε την υλοποίηση τέτοιων συστημάτων με απώτερο τελικό χρήστη, τον απλό πολίτη. Οποιασδήποτε ηλικίας. Οι πολύ νέοι θα το βρουν αργό, δύσχρηστο, κακοφτιαγμένο ενώ οι πολύ μεγαλύτεροι θα το βρουν δυσνόητο, περίπλοκο, γραφειοκρατικό.
Κακογραμμένες προτάσεις
Ας ξεκινήσουμε από το πιο βασικό. Οι προτάσεις για προσφορές (request for proposals) είναι κακογραμμένες. Από το πιο απλό, δηλαδή την δομή τους, τα fonts που χρησιμοποιούνται τον τρόπο που παρουσιάζονται κάποια χαρακτηριστικά της πρότασης, μέχρι και το περιεχόμενο αυτό καθ’ αυτό. Οι προτάσεις είναι βασισμένες σε ένα παλιό word template το οποίο είναι κάκιστο και αφήνει στην ευχέρεια αυτού που γράφει την πρόταση να το τροποποιήσει όπως θέλει. Αν σε μια πρόταση κάποια ενότητα δεν εφαρμόζει μπορεί μέσα να έχει γράμματα τύπου ΧΧΧ και άλλα τέτοια κουφά.
Το σημαντικότερο όμως δεν είναι αυτό σε ότι αφορά την συγγραφή των προτάσεων. Πέραν από τα διαδικαστικά ενός διαγωνισμού υπάρχει και το πραγματικό περιεχόμενο της σύμβασης. Οι απαιτήσεις των χρηστών και το πρόβλημα που έρχεται να λύσει. Υπάρχουν προτάσεις όπου το μέρος αυτό, το πιο ουσιαστικό μέρος δηλαδή για μια προσφοροδότρια εταιρεία, είναι μηδαμινό έως ανύπαρκτο. Δεν επεξηγούνται σε βάθος οι απαιτήσεις των χρηστών, η φύση της εργασίας καθώς και οι ιδιαιτερότητες του κάθε τομέα. Το eJustice ήταν ένα από αυτά.
Κριτήρια που φωτογραφίζουν
Στο διαδικαστικό κομμάτι των προσφορών, περιγράφονται τα κριτήρια για το δικαίωμα συμμετοχής εταιρειών στην πρόταση. Τις πλείστες τα κριτήρια αυτά είναι και οικονομικής φύσεως (μέσος όρος κύκλου εργασιών τα τελευταία 3 χρόνια, αριθμός προσωπικού κτλ). Γίνεται αντιληπτό ότι αυτά προστίθενται στην εκάστοτε πρόταση έτσι ώστε ανάλογα με την σημαντικότητα της, το κράτος να λάβει προσφορές από προμηθευτές ανάλογου μεγέθους και κύρους. Το πρόβλημα όμως είναι ότι αυτό δεν ισχύει πάντα, δηλαδή μεγαλύτερη εταιρεία δεν σημαίνει και καλύτερη εταιρεία σε σχέση με κάποια άλλη καθώς και το ανάποδο, μικρή εταιρεία δεν σημαίνει κακή η ανίκανη να εκτελέσει μεγάλες συμβάσεις. Ένα κάπως χαλαρό παράδειγμα αποτελεί το πολύ γνωστό σε όλους μας ΜΚΔ Instagram το οποίο κατά την εξαγορά του από το -τότε- Facebook προς 1 δις δολάρια εργοδοτούσε μόλις 13 άτομα. Δεν εισηγούμε ότι εδώ έχουμε κάτι αντίστοιχο ειδικά στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων. Ισχυρίζομαι όμως ότι τα εισοδηματικά κριτήρια περισσότερο αποκλείουν εταιρείες και στρώνουν το πεδίο για κάποιες άλλες παρά ωφελούν το κράτος μέσω της επιλογής του καλύτερου.
Κάκιστα κριτήρια αξιολόγησης προτάσεων
Και εδώ ερχόμαστε στο τελευταίο και ίσως σημαντικότερο κομμάτι στο οποίο πάσχουν σήμερα οι συμβάσεις δημοσίου που αφορούν έργα πληροφορικής, το κομμάτι της επιλογής του καλύτερου όπως είπαμε. Κάτι τέτοιο φυσικά δεν ισχύει.
Στις συμβάσεις πληροφορικής δημοσίου υπάρχουν δύο κριτήρια για αξιολόγηση μιας πρότασης, αυτό της ποιότητας και αυτό της τιμής. Πριν προχωρήσουμε, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η βαρύτητα των δύο ΔΕΝ είναι πάντα η ίδια. Δηλαδή σε ένα έργο μπορεί να μετρά 90% η τιμή και 10% η ποιότητα. Γίνεται αντιληπτό ότι σε τέτοια έργα η επιλογή θα γίνει βάσει του πιο φθηνού προμηθευτή, έστω και αν οι υπόλοιπες προτάσεις είναι πολύ πιο ποιοτικές. Αυτό δεν θα ήταν πρόβλημα αν πωλούσαμε αναλώσιμα. Δυστυχώς όμως αυτή η μέθοδος ακολουθείται σε πάρα πολύ σημαντικά έργα πληροφορικής δημοσίου. Ισχυρίζομαι ότι ένας τέτοιος τρόπος επιλογής έργων στον τομέα της πληροφορικής είναι σίγουρη συνταγή καταστροφής. Έχει αποδειχθεί εξάλλου δεν είναι ανάγκη να το ισχυριστώ εγώ.
Είναι αντιληπτό ότι αυτό πολλές φορές χρησιμοποιείται από την κυβέρνηση για εξοικονόμηση πόρων βάζοντας τους προσφοροδότες σε μια άτυπη διαδικασία ανταγωνισμού για το ποιος θα δώσει πιο φτηνά και όχι ποιος θα δώσει την πιο σωστή και ολοκληρωμένη λύση. Αυτό είναι κάκιστο σαν μέθοδος και επιφέρει ανεπιθύμητα αποτελέσματα όπως η μείωση της ποιότητας σε βάρος του έργου. Η κυβέρνηση θα έπρεπε να θέτει ένα budget όπου το άνω μέρος να μην απέχει πολύ από το κάτω μέρος και το γεγονός του αν κάποιος είναι φθηνότερος από κάποιον άλλον να μην λαμβάνεται σχεδόν καθόλου υπόψην. Σκοπός θα έπρεπε να ήταν η εξυπηρέτηση πολιτών και επιχειρήσεων και όχι να κερδηθούν πόροι μέσα από μια τέτοια διαδικασία. Υπάρχει και το μεγάλο κομμάτι της ελλιπέστατης αξιολόγησης των τεχνικών προσφορών αλλά δυστυχώς το συγκεκριμένο αποτελεί άρθρο από μόνο του.
Υπάρχει διέξοδος;
Φυσικά και υπάρχει διέξοδος και αυτή δεν είναι άλλη από την εξέλιξη των διαδικασιών προσφορών, σε ότι αφορά το κομμάτι της πληροφορικής. Ζούμε σε ένα κόσμο όπου οι ρυθμοί εξελίσσονται ραγδαία και αν θέλουμε όντως τον πολυπόθητο και πολυδιαφημιζόμενο ψηφιακό μετασχηματισμό του κράτους δεν μπορούμε παρά να εξελίξουμε τις διαδικασίες επιλογής των μεγάλων έργων πληροφορικής του τόπου, τα οποία στο τέλος της ημέρας επηρεάζουν άμεσα την ποιότητα της καθημερινότητας των πολιτών.